Jan Kloen werd op 29 september 1932 in Stadskanaal geboren. Daar werd hij lid van handbalvereniging Jahn II en ontstond zijn liefde voor de sport. Na het gymnasium aan het Ubbo Emmiuslyceum werd hij als dienstplichtige opgeleid aan de School voor Militaire Lichamelijke Opvoeding (SMLO) in Hooghalen en kwam als sportofficier te werken in Leeuwarden. Daarna studeerde hij aan de Academie voor Lichamelijke Opvoeding in Groningen (1954-1957).

Leraar, bondscoach dameshandbal en organisator sporttoernooien
Van 1957 tot 1959 werkte Kloen als leraar LO aan enkele lagere scholen in Groningen. In dezelfde periode deed hij met succes de studie MO Pedagogiek aan de Rijksuniversiteit Groningen. In 1959 werd Kloen aangesteld aan het Gemeentelijk Lyceum te Doetinchem. Later was hij ook als docent betrokken bij de akte J-cursus van de pedagogische academie te Doetinchem. In 1959 vroeg de gemeentelijke afdeling onderwijs aan Kloen om de verantwoordelijkheid te nemen voor de organisatie van de schoolsport voor het basis- en voortgezet onderwijs. In 1960 organiseerde hij de eerste handbal- en volleybaltoernooien, in een onverwarmde markthal met een betonnen vloer. Het waren toernooien in de breedte: eerst werd gespeeld met klassenteams, daarnaast met schoolteams. Omdat Kloen in 1963 (tot 1973) ook nog trainer-coach werd van het nationale dameshandbalteam (veld en zaal), wist hij al snel als geen ander wat lichamelijke opvoeding en sport elkaar te bieden hebben.

Aan de bakermat van de nationale en internationale schoolsport
Uit de toernooien in Doetinchem ontstonden, vanwege een overweldigende belangstelling, al snel regionale en nationale kampioenschappen. Vanaf 1963 organiseerde Kloen op zijn school een internationaal schoolhandbaltoernooi. De toernooien werden een voorbeeld voor de ontwikkeling van andere internationale schoolsporttoernooien en kregen ook landelijk aandacht. Kloen stroomlijnde alle initiatieven en organiseerde en coördineerde voor heel Nederland de schoolsporttoernooien.

Kloen moest in deze periode strijden tegen grote organisaties als de KVLO en de Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond (KNVB). Schoolsport paste niet in het pedagogische perspectief van de toenmalige lichamelijke opvoeding en de KNVB was bevreesd voor de concurrentie en de macht van de scholen. Toen het aantal deelnemers maar bleef groeien, bracht Kloen in 1972 zijn succesvolle 'eenmanszaak' onder in de Stichting Nederlandse Schoolsport. Inmiddels was hij in 1968 gestart met een Europese organisatie voor de disciplines handbal, volleybal, voetbal en basketbal. Op grond van zijn ervaring met het organiseren van internationale schoolsporttoernooien werd hij initiator, medeoprichter en secretaris van de in 1972 opgerichte ISF (Internationale Schoolsport Federatie). Als bestuurslid bezocht Kloen veel internationale congressen en symposia. Hij was daar nadrukkelijk aanwezig en verzorgde vele demonstratielessen. Dat leidde tot een langdurig gastdocentschap (1976-1998) aan de tweejaarlijkse Internationale Lehrgangen in het Oostenrijkse Graz.

Een voortreffelijk vakman met ideeën, idealen en visie
Jan Kloen was een bevlogen vakman en ventileerde zijn opvattingen in duidelijke statements. Als hij een idee had, zocht hij daar een structuur of ‘kanaal’ voor. Zo was hij medeoprichter van handbalvereniging De Gazellen (1962) en de afdeling De Graafschap van de KVLO (1971). Met aanstekelijk enthousiasme verspreidde hij zijn opvattingen via tientallen workshops, lezingen en demonstratielessen. Daarnaast schreef hij vele artikelen, rapporten en boeken.

Spel en sport moesten van Kloen ‘non-agressie’ als kenmerk hebben. Om ruw spel en onsportief gedrag te voorkomen en leerlingen respect bij te brengen voor de tegenstanders, introduceerde hij daarom allerlei non-agressieve spelen, zoals tchoukbal, krachtbal en ultimate frisbee. Spelregels werden door Kloen veranderd en aangepast aan het niveau en de behoefte van de groep waar hij mee werkte. Hij speelde zonder scheidsrechter en liet spelen in niet-homogene groepen.

Gelauwerd in binnen- en buitenland
Voor zijn bijzondere verdiensten voor de schoolsport ontving Kloen waardering van de ministeries van onderwijs in Israël, België en Oostenrijk. Hij ontving in Vlaanderen de Piet Thijs Trofee (1982) en werd erelid van de ISF (1982) en de KVLO (1990). In 1995 ontving hij de eremedaille van de gemeente Doetinchem. Een jaar later (1996) nam hij afscheid van ‘zijn’ school, het Rietveld Lyceum. Daar wordt hij nog jaarlijks geëerd met de uitreiking van de Jan Kloen Trofee aan leerlingen die hun talent gebruiken voor een bijzondere prestatie in uiteenlopende disciplines.

Jan Kloen, grondlegger en excellent ambassadeur van de schoolsport, overleed in Doetinchem op 22 april 2001. KVLO-voorzitter Oene Loopstra schreef in een in memoriam: ‘Kloen was vele jaren de sleutelfiguur op het gebied van schoolsport. Alle tegenwerkingen van de sportwereld, maar ook van de KVLO, ten spijt heeft Jan jarenlang kans gezien om vele duizenden scholieren met de SNS in beweging te krijgen.’

Literatuurverwijzingen

• Kramer, J.P. en Lommen, N. (1987). Geschiedenis van de lichamelijke opvoeding in Nederland. Zeist: Jan Luiting Fonds (nr. 44), p. 168-175.
• Loopstra, O. (2001). ‘In memoriam Jan Kloen’. Lichamelijke Opvoeding, 89e, nr. 5, p. 251.
• Stegeman, H. en Timmers, E. (1995). 'Ik wil altijd winnen: Jan Kloen al 35 jaar op de bres voor de schoolsport’. Lichamelijke Opvoeding, 83e, p. 323-324.
• Volkers, J. (1998). Jan Kloen, de peetvader der gymnastiekleraren. de Volkskrant, 22-01-1998.

Auteur: Kees van Tilborg