Goemans, Nora

Propagandiste van Zweedse gymnastiek in Nederland

1876 - 1967 Verdiepingen Biografieën Vensters Pop-ups

Leonora Susanna Goemans werd geboren in Brussel op 29 februari 1876. Ze groeide op in een welgesteld gezin in verschillende plaatsen in België en Nederland (Haarlem 1891, Breda 1895, Den Haag 1898). Via privaatonderwijs behaalde Nora op haar 18^e de akte lager onderwijs. Ze ging niet voor de klas staan, was enkele jaren zoekende, en vertrok in 1900 in haar eentje naar Zweden voor het volgen van een Slöjdcursus in Nääs.

De eerste Nederlandse Gymnastikdirektör
Op de slöjdcursus was Goemans de enige Nederlandse in een internationaal gezelschap van 200 personen. Ze acclimatiseerde snel en maakte kennis met ‘correctieve gymnastiek’ en spelen als kaatsbal, slingerbal en korfbal. Na zes weken volgde ze opnieuw de cursus en ontmoette toen Anna Alsing, met wie ze bevriend raakte. Bij Goemans rijpte het plan om, net als Alsing, opgeleid te worden tot ‘gymnastikdirectör’ of ‘centralist’, zoals afgestudeerden van het (Kungliga) Gymnastiska Centralinstitutet (GCI) zich noemden. Aan het KGC werden studenten opgeleid volgens de principes van de Zweedse gymnastiek. Goemans verzoek om toelating werd aanvankelijk afgewezen, maar ze wist de directeur, Lars Mauritz Törngren, te bewegen haar vrijstelling te verlenen voor het toelatingsexamen. De vriendinnen gingen samenwonen en studeerden in 1902 af. Goemans was daarmee de eerste Nederlander die in Zweden opgeleid werd tot gymnastiekleraar.

Een eigen instituut aan de Keizersgracht
Al voor haar afstuderen had Goemans uitnodigingen om les te gaan geven aan particuliere opleidingsinstituten in Nederland. Daarnaast had ze aanbiedingen uit New York, Parijs en Londen. Maar Goemans had bezwaren tegen de in Nederland populaire Duits-Nederlandse schoolgymnastiek en vond zich ‘rijp voor het wakker schudden uit den dommel van al die ingeslapen gymnastiekpieten en-pietjes, die hun arme discipelen alleen maar een hooge borst leeren opzetten’. Daarom startte zij, samen met haar vriendin Alsing die ook de financiële steun van een oom inbracht, een particulier instituut, met inpandige gymnastiekzaal, aan de Keizersgracht 290 in Amsterdam. In het ‘Instituut voor Zweedsche Geneeskundige Gymnastiek en Massage’ verzorgde Alsing hoofzakelijk de heilgymnastiek en massage. Goemans nam in principe de ‘clubjes’. Daarnaast gaf ze les aan twee particuliere scholen in Bloemendaal en verzorgde ze de Zweedse gymnastiek aan de school van Cornelis Vrij in Amsterdam. Het instituut groeide snel.

Zweedse (heil)gymnastiek in de mode
Als gevolg van de sterke aandacht voor de gezondheid, de opkomst van het heilgymnastisch beroep, en het ‘Instituut’ van Goemans en Alsing gingen meer Nederlanders, met name vrouwen, studeren aan het GCI. Deze vrouwen begonnen bij terugkeer soms een particuliere praktijk. Daarnaast vestigden zich ook Zweedse afgestudeerden van het GCI zich in Nederland.

Goemans greep elke kans aan om propaganda te voeren voor de Zweedse gymnastiek, maar de weerstand tegen de Zweedse gymnastiek was groot. Zo nam de Vereeniging van Gymnastiek-Onderwijzers in Nederland in 1904 een motie aan waarin werd besloten ‘dat de Duitsche schoolgymnastiek, zooals die in Nederland wordt beoefend en onderwezen, voor onze toestanden de beste is’. Dat bracht echter geen rust en de 'stelselstrijd' ging door, waarbij ook Goemans en Vrij van zich lieten horen.

Liefde voor Zweden vertaalt in letterkunde
In het voetspoor van Vrij werd Goemans pionier en propagandiste van de Zweedse gymnastiek in Nederland. Ondanks de groei van de particuliere praktijken en het mondjesmaat invoeren voor Zweedse (heil)gymnastiek op scholen ging het haar allemaal te langzaam. Haar grote ambitie, de officiële invoering van de Zweedse gymnastiek in het openbaar onderwijs, is nooit gerealiseerd. Toen Goemans in 1909 trouwde met de arts-bacterioloog J.F. Basenau, en stopte met werken, zette Alsing het Instituut in Amsterdam alleen voort. De promotie van de Zweedse gymnastiek in Nederland werd overgenomen door W.P. Hubert van Bleijenburgh . Deze officier voerde de Zweedse gymnastiek in bij het leger en de vloot.

Later in haar leven ontwikkelde Goemans zich tot letterkundige en vertaalde ze circa zeventig Scandinavische romans. Daaronder een aantal van Jaenna Oterdahl die ze, net als de bekende schrijfster Selma Lagerlöf, op de Slöjdcursus had ontmoet. In 1941 verscheen van Goemans en haar dochter - de later bekende en met prijzen onderscheiden schrijfster An Rutgers van der Loeff-Basenau - de historische familieroman Het oude huis en wij. Een jaar later publiceerde Goemans Het doel bereikt, een autobiografisch. reis-, verblijf- en cultuurverslag van haar jeugd, haar studie in Zweden en haar Instituut in Amsterdam.

Nora Goemans is overleden in Amsterdam op 21 januari 1967.

Literatuurverwijzingen
Voor de literatuurlijst klik op Literatuurverwijzingen

Externe links

Voor de archieven van Nääs (Stichting August Abrahamson): https://tinyurl.com/y86w765y
Voor foto’s van de Zweedse gymnastiek (Gymnastika Centralinstitutet Stockholm): https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Gymnastiska_Centralinstitutet

Auteur: Kees van Tilborg

P.H. Ling, de grondlegger van het Zweedse stelsel voor gymnastiek, onderscheidde pedagogische gymnastiek, militaire gymnastiek en medische gymnastiek. In het verlengde van de medische gymnastiek ontwikkelde de Zweedse arts J.G.V. Zander de mechanotherapie. Deze werd ook in Nederland toegepast in verschillende zogenaamde Zanderinstituten. De toestellen die Gustav Zander in Zweden, en met name later in de U.S.A., ontwikkelde, waren tevens de voorlopers van onze huidige fitnesstoestellen. Nora Goemans maakte de opkomst van de Zanderinstituten in Nederland van nabij mee. Met toestemming van de Zweedse Televisie (SVT) mogen we onderstaand filmpje uit 1925 laten zien (Source and copyrights Sveriges Television).