Oorlogsvrijwilliger in WO II
Jaap Kugel, geboren 21-05-1927 te Musselkanaal (tegenwoordig Onstwedde), volgde tijdens
WOII
de Christelijke H.B.S. te Stadskanaal. Deze H.B.S. was min of meer een 'verzetshaard'. Er werden meerdere leraren en leerlingen 'opgepakt' en enkelen gefusilleerd, zoals gymnastiekleraar , Jaaps 'voorbeeld'.
In mei 1945 meldde Jaap zich, met andere H.B.S.-ers, aan als oorlogsvrijwilliger bij de luchtstrijdkrachten (LSK) voor de toen nog lopende oorlog tegen Japan. Onder moeilijke omstandigheden was hij actief in Indonesië en Nieuw Guinea, o.a. als vlieger en luchtverkeersleider.
Diverse studies in binnen- en buitenland
Na zijn demobilisatie (1947) studeerde Jaap drie jaar Lichamelijke Opvoeding bij
Geert Groenman
in Tijdens zijn studie was hij tevens voorzitter van de studentenvereniging Mesacosa. In 1950 switchte hij naar de Afdeling Lichamelijke Opvoeding van de Vrije Leergangen in Amsterdam. Dat Instituut stond onder leiding van
Carl Gordijn
en op 10 juli 1951 behoorde Jaap tot de eersten die aan die opleiding afstuderen. Als gymnastiekleraar was Jaap werkzaam aan Lagere (en ULO-) scholen in Bilthoven en Utrecht, en de Christelijke Rehoboth te Utrecht (1953-1964). In 1960 trouwde hij met Ina Crombosch, lerares lichamelijke opvoeding.
Naast zijn leraarschap studeerde Kugel tot 1960 psychologie en volgde hij filosofie aan de Vrije Universiteit (Amsterdam). In Keulen volgde hij aan de Sporthochschule colleges sportpsychologie en geschiedenis van de Lichamelijke Opvoeding bij Carl Diem. Zijn scriptie
Over de plaats van de lichamelijke opvoeding in cultuur en opvoeding vormde mede de basis voor zijn latere publicaties over de geschiedenis.
Tijdens zijn verblijf in Amerika (1962 en 1963) studeerde Kugel, dankzij een '',' educational psychologie' en 'physical education', aan de Berkeley Universiteit (Californië). Deze combinatie van vakken bepaalden zijn verdere werk en studie. Op grond van ervaring en kennis van de ontwikkelingen in het buitenland verzorgde Kugel van 1961 tot en met 1966 in
De Lichamelijke Opvoeding de rubriek ‘Overzicht van binnen- en
buitenlandse tijdschriften’.
Docent, promovendus en gasthoogleraar
Na zijn terugkeer uit Amerika (1964) werd Kugel docent geschiedenis, stelsels en literatuur aan de
Haagse Academie voor Lichamelijke Opvoeding,
als opvolger van
Peter Kramer
. Tijdens zijn docentschap studeerde hij (1964-1969) orthopedagogiek bij hoogleraar
Wilhelmina Bladergroen
in Groningen en promoveerde hij (1969) op een proefschrift getiteld
Lichaamsplan, lichaamsbesef, lichaamsidee; over de psychologische betekenis van de lichamelijke ontwikkeling. Het uitvoerige historisch-wijsgerige deel in deze dissertatie was tot stand gekomen onder leiding van zijn co-promotor, de filosoof en hoogleraar R. Bakker. Zijn dissertatie werd tot boek omgewerkt:
Psychologie van het Lichaam. Als vervolg daarop verschenen
Filosofie van het Lichaam, en
Bewegingsopvoeding.
Tussentijds (1971-1972) vervulde Kugel een gasthoogleraarschap aan de Universiteit van Toledo (Ohio), in dezelfde vakken waarin hij tien jaar eerder college had gelopen ('physical education' en 'educational psychology'). Omdat Kugel merkte dat zijn studies elkaar op een vruchtbare manier aanvullen, verwerkte hij zijn 'onderwijs-leerstof' in een reeks van
publicaties voor het onderwijs, waaronder
Leren in sport en lichamelijke opvoeding,
Motorische remedial teaching,
Sport en psychologie,
Speciale bewegingsopvoeding en boeken over de geschiedenis van de lichamelijke opvoeding.
Inzet voor christelijke sportethiek en psychomotorische kindertherapie
Kugel kreeg voldoende kansen voor een baan aan een Nederlandse universiteit, maar had daarvoor
. In 1984 beëindigde hij zijn werk aan de Haagse Academie en ging hij zich meer inzetten voor de . Daar was hij (1984-1987) hoofd van de afdeling 'Studie en bezinning'. In 1983 had Kugel al meegewerkt aan een brochure over de Christelijke Sportbeweging: '
De C, wat doe je er mee? Op weg naar een Christelijke sportethiek'. Daarnaast was hij vanaf 1986 een aantal jaren part-time docent aan de post-HBO-opleiding psychomotorische kindertherapie, te Breda.
Vele betekenisvolle publicaties
De kwaliteit van de vele publicaties van Kugel is van grote betekenis geweest voor het onderwijs in de lichamelijke opvoeding en de theoretische onderbouwing ervan. Kugel ontwikkelde een theoretische visie op de lichamelijke opvoeding, waarbij een mensbeschouwing en een visie op mens en maatschappij voorafgaat aan de keuze van didactische doelen en methodische middelen (denken in de afstemming van grondslagen-doelen-middelen). Voor Kugel was kennis van de geschiedenis een voorwaarde voor het voorkómen van eenzijdigheid en het overwinnen van vooroordelen en vooringenomenheden. Bij zijn
werd hij ervaren als een markant en gedreven docent die zich, zonder al te veel concessies te doen, met grote inzet en bekwaamheid inzette voor de lichamelijke opvoeding.
Volgens de overlijdensannonce overleed Jaap Kugel in 2005 'op een mooie junidag'. Dat was op 9 juni in Amerongen.
Literatuurverwijzingen:
- Lommen, N. (1987). Wegbereiders van de Lichamelijke Opvoeding I. Meppel: Ten Brink, 238 p.
- Lommen, N. (1989). Wegbereiders van de Lichamelijke Opvoeding II. Meppel: Ten Brink, 391 p.
- Kramer J.P. en Lommen, N. (1987). Geschiedenis van de Lichamelijke Opvoeding in Nederland. Zeist: Jan Luiting Fonds nr. 44, p. 126; 146-154.
- Documentatie uit het persoonlijk archief van Jaap Kugel verzameld door Kees van Tilborg.
- Collectie CCF Gordijn (Zwolle).
Externe links
Auteur: Servé Retera
